Een kwast witkalk om verder onheil te voorkomen

Canadees krantenbericht over de dood van Doyle. Bron: Veterans.gc.ca

Een ambtenaar van gemeentewerken liep met een kwast en een pot witkalk langs de Hengeloschestraat in Enschede ter hoogte van textielfabriek Schuttersveld. De ambtenaar opende de pot met verf en doopte de kwast erin. Vervolgens zette hij de kwast tegen een boom die stond op de scheiding van het fietspad en de hoofdweg, waar het autoverkeer reed. Nadat hij de boom van een of meer witte stroken rondom had voorzien, hing hij een lamp op – een rode lamp om de boom in het donker te markeren.

Het was zaterdag 26 mei 1945. De Twentse textielstad was aan het bijkomen van vijf jaar bezetting. Enschede had veel geleden onder tientallen bombardementen van zowel de Duitsers als de geallieerden. Britse en Amerikaanse vliegers zagen de Twentse stad soms aan voor een Duitse plaats en vonden het goed hun bommen daar te laten vallen. De nabijheid van het vliegveld Twente maakte de stad ook tot een doelwit van de geallieerden. Toen na de oorlog de trieste balans werd opgemaakt, bleek dat er gedurende de bezetting meer dan 350 mensen in Enschede om het leven kwamen en tenminste zoveel mensen gewond raakten. Honderden woningen raakten beschadigd, in sommige gevallen onbewoonbaar en onherstelbaar.

Nu was de oorlog voorbij. In de stad was het druk met Canadese soldaten, die af en toe vertier zochten. De avond voordat de gemeenteambtenaar met de witkwast aan het werk was, hadden Canadese officieren een dansavond in het pand waar het 4 Coy Corps Military Police was gevestigd (nu Hengelosestraat 76-78).

Trouw, 28 mei 1945. Bron: Delpher.nl

Of het toeval was of een vooropgezet idee dat Warrant Officer Class 2 Walter Doyle en Sgt E.H Manion van het First Canadian Army Troops Workshop Royal Canadian Electrical and Mechanical Engineers op de dancing terecht kwamen wordt uit de bewaard gebleven stukken niet duidelijk. Zeker is dat Doyle en Manion op 25 mei 1945 om negen uur ’s avonds vanuit Hengelo naar Enschede reden. Doyle had, zo zei hij, een afspraak met een collega bij de ADOS Dump (Assistant Director of Ordnances Services), over een reparatie aan een drietonner (Dodge). Eerder die dag hadden Doyle en Manion een gerepareerde Jeep teruggebracht naar de ADOS Dump. Ze hadden gezegd later nog terug te komen.

Toen Doyle en Manion in Enschede aankwamen bleek dat er geen licht meer brandde bij de ADOS Dump. Op weg terug zagen ze dat een dancing gaande was bij het Corps Military Police. Manion herinnerde zich dat ze gestopt waren, hun Austin Utility – kortweg vaak een Tilly genoemd – hadden geparkeerd en met zijn tweeën naar de dancing waren gegaan. De twee vermaakten zich goed, ze haalden drankjes van de bar en bleven tot middernacht. Toen het was afgelopen. Doyle ging naar buiten naar hun voertuig, Manion was zijn baret kwijtgeraakt en zocht nog een half uur, zonder zijn hoofddeksel te vinden. “Ik had bijna de gehele avond gedanst, dus ik was behoorlijk moe”, zei hij. Toen Doyle de auto had gestart, was hij bijna meteen in slaap gevallen. “Het eerste wat ik daarna weet is dat ik in de gewondenopvang lag, de volgende ochtend om ongeveer 11 uur.”

Manion wist niet meer wat er in de tussentijd was gebeurd.

Dat wist soldaat H.B. Madge wel. Hij had het zien gebeuren. Madge liep die nacht langs de Hengelosestraat vanuit de richting Hengelo naar de stad. Hij zag een militair voertuig hem tegemoetkomen. Beide koplampen brandden en de auto reed naar schatting 50 tot 55 kilometer per uur, dacht Madge.

Madge zag de twee bomen en een stalen paal links van de straat, tussen het deel waar de auto’s reden en het deel voor de fietsers. De vrachtwagen reed recht op de boom af, zonder snelheid te minderen of te remmen.

Met een forse knal kwam het voertuig tot stilstand.

Het verwrongen staal van de auto kreunde nog even na.

De motor stokte, de boom kraakte.

Madge haastte zich naar de plek waar metaal en hout in elkaar vervlochten waren geraakt.

Hij zag twee mannen in de Tilly. De bestuurder leek op slag dood te zijn. Hij lag onderuit op de bestuurdersstoel met zijn hoofd achterover gebogen. Hij staarde naar boven. De bijrijder – ernstig gewond – leefde nog.

G. Heutink, die aan de Hengeloschestraat woonde, was wakker geschrokken van de klap. Vanuit het bovenraam riep hij naar Madge of hij hulp nodig had. “Ik vroeg hem een lantaarn te brengen. Uiteindelijk begreep hij me en kwam hij met een lamp”, zei Madge.

Heutink alarmeerde de politie. Niet de militaire politie, zoals Madge had gevraagd, maar de Enschedese gemeentepolitie.

Ondertussen hield Madge een Canadees militair voertuig aan, bestuurd door een Lieutenant. Madge vroeg hem een militaire ambulance te regelen. De Lieutenant gaf soldaat de opdracht de Canadese soldaten niet te laten beroeren door de Nederlandse politie.

Bijlage uit het proces-verbaal over het ongeluk met een schets van de situatie op de Hengeloschestraat. Bron: Library and Archives Canada; Ottawa, Canada; Service Files of the Second World War – War Dead, 1939-1947; Series: RG 24; Volume: 25772

De Enschedese gemeentepolitie kwam met twee man ter plaatse, de agenten Van der Velde en Groenewoud. Een even later ook een civiele ambulance. Madge weigerde echter de gewonde soldaat met de ziekenwagen te laten vervoeren, in lijn met de opdracht die hij van de Lieutenant had gekregen. De Canadese militaire politie (MP) kwam als laatste bij het ongeluk, maar nam wel meteen de regie over.

Uiteindelijk kwam er ook een ambulance van het 9 Cdn Field Dressing Station. Waarmee Manion eerst naar het Field Dressing Station werd gebracht, om daar te worden doorverwezen naar het Sint Elisabethziekenhuis in Almelo (6 Canadian Casualty Clearing Station). Daar werd Manion de volgende ochtend wakker, zich niet bewust van wat er zich die nacht had afgespeeld. Het stoffelijk overschot van Doyle was later die nacht ook naar Almelo overgebracht, waar werd geconstateerd dat hij een gebroken nek had.

Doyle werd tijdelijk begraven op de algemene begraafplaats in Almelo. Later werd hij herbegraven in Holten: Plot VI, rij A, graf 9.

Fabriekscomplex van Schuttersveld (Van Heek) aan de Hengelosestraat (op de voorgrond van linksonder naar rechts) in Enschede. De Boddenkampstraat ligt buiten het beeld van de foto. Bron: Enschedeinansichten.nl

Voor Heutink was het ongeluk voor zijn huis reden om in actie te komen. Volgens hem was het al de zesde keer in korte tijd dat daar een ongeluk gebeurde. De politie meldde dat er drie eerdere ongelukken waren geweest. Na het vorige ongeluk had hij bij de gemeente geklaagd over de gevaarlijke situatie. Ze hadden hem bij de gemeente beloofd er iets aan te doen. Dat was echter nog niet gebeurd. Tot na dit ongeluk.

Op de ochtend van de zaterdag 26 mei 1945 werd alsnog een witte markering op de boom aangebracht, en een rode lamp.

  • Bron: Library and Archives Canada; Ottawa, Canada; Service Files of the Second World War – War Dead, 1939-1947; Series: RG 24; Volume: 25772

©2021 Jan Braakman

Auteur: Jan Braakman

Jan Braakman is journalist en schrijver. Hij publiceert regelmatig korte biografische schetsen van geallieerde soldaten die in Nederland gesneuveld of begraven zijn.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.