Oudejaarsavond 1944. Canadese troepen liggen ingekwartierd in Nijmegen en omgeving. Edgar Ross en Roger Jarrend Bisson, twee soldaten van het Régiment de Maisonneuve, hebben een uitnodiging van een familie in Cuijk om daar de jaarwisseling mee te maken.
Het Régiment de Maisonneuve had zich twee dagen eerder, op zaterdag 29 december, verplaatst van Mook naar Cuijk. Aalmoezenier Gérard Marchand schreef in zijn boek Le Régiment de Maisonneuve vers la Victoire 1944-1945 dat de lokale bevolking het regiment hartverwarmend ontving.
Dat gebeurde op oudejaarsavond ook met Edgar Ross en Roger Bisson. Bisson had, ondanks zijn jeugdige leeftijd (hij was in september 1944 pas 20 geworden) al een lange carrière achter de rug. Bisson had zich in 1940 al gemeld als vrijwilliger bij het Canadese leger. Maar begin 1941 werd duidelijk dat Bisson niet in 1921 of 1922 was geboren, zoals hij had gesteld, maar in 1924. Hij was zestien, te jong om dienst te doen. Hij mocht zich later opnieuw melden. En dat deed hij dan ook als negentienjarige in mei 1944.
Bisson was geboren in Sherbrooke (Québec) in een boerengezin. Hij had drie broers (Wilfrid, Alcide en Armand) en vijf zussen (Altina, Jeannette, Marie, Jeanne en Juliette). Toen zijn vader overleed verliet het gezin de boerderij en verhuisden Bisson, zijn moeder en broers en zussen naar de stad, naar Québec City.
Bisson verliet de school en ging op zijn dertiende aan het werk. Hij deed de vaat in een restaurant, hij werkte als bezorger voor een winkel en hij was schilder in een machinebedrijf. Hij werd beschreven als een vriendelijke jongen, een coöperatieve jonge arbeider. Hij was goed gemotiveerd en had de goede houding, stelde Captain H.S. Toombs vast in een beoordeling. Bisson had een beperkte opleiding en zijn leervermogen was beneden-gemiddeld, vond Toombs. Bisson had geen moeite met de Franse taal, hij sprak het goed, en kon het schrijven en lezen. Maar Engels ging hem minder goed af. En daarom gaf Toombs het advies Bisson zijn opleiding te laten genieten in het French Training Centre. Hij zou een goede infanteriesoldaat kunnen worden, tekende iemand in mei 1944 op in het Personnel Selection Record van Bisson.
Nog geen vijf maanden later ging hij met een troepenschip vanuit Canada naar het Verenigd Koninkrijk. En ruim een maand later werd hij overgebracht naar het front in Nederland. Op 11 november zette hij voet aan land in het inmiddels bevrijde Frankrijk. Vier dagen later werd hij in België opgenomen in de gelederen van het Régiment de Maisonneuve. Op 16 november verplaatste het regiment zich vanuit België naar de omgeving van Nijmegen. Het was een grote troepenverplaatsing van alle infanterieregimenten van het Canadese leger.
De soldaten kregen een hartelijk welkom in Cuijk. Schrijver en aalmoezenier Marchand tekende op dat de families die niet waren geëvacueerd de soldaten hartelijk ontvingen en uitnodigden om mee te eten. En zo kregen Corporal Edgar Ross en Private Roger Bisson op oudjaarsdag een warm welkom bij mevrouw Maria van den Bergen. (Haar achternaam wordt in een Canadees proces-verbaal abusievelijk als Vonhonbergen genoteerd.) Mevrouw Van den Bergen, de nicht van mevrouw Van den Bergen (tantezegger) A.A. Wolfraad, de twee soldaten en N. Wolfraad zaten gezellig bijeen in de woonkamer, zonder dat er alcoholischd drank werd geschonken.
Tegen kwart over een ’s nachts vonden beide soldaten dat het tijd was op te stappen. Ross pakte zijn wapen – een stengun – en het daarbij horende magazijn en klikte het magazijn op het wapen.
Even later klonk een schot en Bisson viel meteen neer. Ross liep geschrokken naar zijn maat toe en vroeg hem waar hij geraakt was. Bisson maakte duidelijk dat de kogel hem in de buik had getroffen. Ross rende naar buiten, op zoek naar drukverband. En tegelijk waarschuwde hij de Regimental Aid Post.
Later werd gereconstrueerd wat er precies gebeurd was. Getuige mejuffrouw (Miss) Wolfraad verklaarde dat Ross zijn wapen had opgepakt, het magazijn erop had geplaatst, maar daarna ook meteen weer had verwijderd. “Hij schudde de sten gun en ‘one round’ viel uit het wapen op de vloer. “Hij zei dat het ‘alright’ was en haalde de trekker over. Tegelijkertijd werd een schot afgevuurd en Pte Bisson viel op de vloer. Cpl Ross ging naar Pte Bisson en legde een kussen onder zijn hoofd. Cpl Ross huilde en ging meteen weg. Hij kwam enkele minuten later terug en drukte een verband tegen de wond.”
Ross zelf was ontdaan. “Ik was er zeker van dat het wapen ongeladen was”, zei hij. “Ik heb verband op de wond geplaatst en zijn voorhoofd met een natte handdoek schoongemaakt. Binnen enkele sconden zag ik dat Pte Bisson dood was.”
Drie ontstelde burgers zagen hoe de ene soldaat de andere per ongeluk had neergeschoten, met fatale gevolgen. Het duurde hooguit 5 minuten voordat de eerste hulp bij Bisson arriveerde, maar de hulp kwam te laat, constateerde A/Sgt L. Nantel. Hij had een ambulance-jeep naar het huis van mevrouw Van den Bergen gestuurd met twee dragers. Toen Bisson bij de eerste-hulppost werd binnengebracht liet Nantel hem op een bed leggen. “Ik onderzocht de gewonde en stelde vast dat hij dood was. Ik heb toen de aalmoezenier laten komen.”
Aalmoezenier Gérard Marchand maakt van het ongeluk geen melding in zijn boek Le Régiment de Maisonneuve vers la Victoire 1944-1945. Bisson wordt wel vermeld, maar met een spelfout in zijn naam (Brisson). Als sterfdatum vermeldt Marchand abusievelijk 21 december 1944.
Edgar Ross moest in maart 1945 voor de onderzoeksraad verschijnen. De militaire rechtbank oordeelde dat Ross schuldig was aan onachtzaamheid (neglect) en dat hij moest worden bestraft met een degradatie in rang (van Corporal naar Private) en meteen detentie van één jaar. De gevangenisstraf werd hem meteen kwijtgescholden. En hij werd direct daarna ook weer gepromoveerd tot Acting Corporal. Ross zou later zelf omkomen in het Gelderse dorp Laren (Gld).
Bisson is begraven op de Canadese begraafplaats in Groesbeek. Hij ligt in Plot 1, Rij V, Graf 9.
Bronnen
- Gérard Marchand; Le Régiment de Maisonneuve Vers La Victoire 1944-1945; Montreal 1980
- Library and Archives Canada; Second World War Service Files – War Dead, 1939 to 1947; RG24; Volume 25463 (Roger Bisson)
- Library and Archives Canada; Second World War Service Files – War Dead, 1939 to 1947; RG24; Volume 26936 (Edgar Ross)
© 2024 Jan Braakman
